سفر دو روزه ابراهیم رئیسی به کشور پاکستان یکی از مهم‌ترین بازدیدهای مقامات ارشد دو کشور در کل دوران روابط خارجی آنها است. اهمیت این سفر به خاطر نخستین حضور رئیسی در پاکستان نبود، بلکه در نخستین سفر یک مقام بلندپایه جمهوری اسلامی بود که بعد از نقض تمامیت ارضی توسط هر دو کشور انجام شد.
پس از عملیات "مرگ بر پیکارجو"ی ارتش پاکستان، در چارچوب عملیات تلافی‌جویانه در پاسخ به حمله موشکی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به بلوچستان پاکستان، روابط دو کشور از وضعیت خوب و متعادل خارج شده است. اظهارنظرهای مثبت ظاهری نیز نتوانسته شکاف ایجادشده را ترمیم کند. در حالی طرفین یکدیگر را کشور "برادر" و "دوست" خطاب کرده‌اند که هر یک بدون اطلاع دادن به دیگری دست به اقدامات پرمخاطره نظامی در داخل خاک طرف مقابل زده‌اند. اگرچه ایران و پاکستان هیچوقت روابط صمیمانه و راهبردی نداشته‌اند، اما این سطح از تنش در طول روابط ۷۷ ساله دو کشور وجود نداشته است.
مقامات جمهوری اسلامی تصور نمی‌کردند که نقض حریم سرزمینی پاکستان منجر به واکنش متقابل و متناسب آنها شود. از این رو بعد از آن به فکر جبران خطای محاسباتی خود افتادند. اما دولت پاکستان، علی‌رغم اظهارات مثبت کلامی، در عمل فاصله گرفتن از ایران را در پیش گرفته است. دولت پاکستان مدتی پیش "لشکر زینبیون" تشکیل‌شده از پاکستانی‌های شیعه وابسته به ایران را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داد. به موازات، حساسیت نسبت به فعالیت گروه‌های شیعی حامی و همسو با جمهوری اسلامی در پاکستان افزایش یافته است. بعد از درگیری محدود نظامی مرزی بین دو کشور، نه تنها انتظارات جمهوری اسلامی در مهار گروه‌های مسلح بلوچ مخالف برآورده نشده، بلکه بر شدت و حجم فعالیت‌های ایذایی و مسلحانه گروه پیکارجوی سلفی "جیش العدل" در داخل استان سیستان و بلوچستان ایران افزوده هم شده است.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
همچنین بر اساس گزارش‌های غیررسمی، حضور نیروهای بلوچ مخالف و معترض ایرانی در داخل خاک پاکستان در نواحی مرزی افزایش ملموسی در ماه‌های گذشته داشته است. در جریان عملیات "مرگ بر پیکارجو" معلوم شد که شماری از نیروهای ارتش آزادی‌بخش بلوچ پاکستان (بلۏچستان آجوییء لشکر) که از گروه‌های مخالف مسلح برانداز دولت پاکستان است، در خاک ایران حضور داشته و زندگی می‌کنند. جمهوری اسلامی تا کنون در خصوص این وضعیت غیرمنتظره توضیحی نداده است.
ابراهیم رئیسی بعد از دیدار با محمد شهباز شریف نخست‌وزیر، آصف‌علی زرداری رئیس جمهور، یوسف رضا گیلانی رئیس مجلس سنا و سردار ایاز صدیق، رئیس مجلس ملی پاکستان، یک بیانیه مشترک شامل ۲۹ بند با دولت پاکستان در چهار حوزه امنیتی، اقتصادی-تجاری، اسلام‌هراسی و منازعه ایران و اسرائیل منتشر کرد. اکثر مفاد این بیانیه که شامل توافقنامه‌ها برای گسترش مراودات تجاری و ایجاد مناطق آزاد و بازارچه‌های مرزی است، جنبه شعاری داشته و مشابه اکثر توافقنامه‌های امضاشده با همسایگان در دهه‌های گذشته است که فقط بر روی کاغذ موجودیت یافته و بخش کمی از آنها عملی شده‌اند.
بیانیه امنیتی، بر امنیت و ثبات منطقه و تشکیل جبهه متحد ضدتروریسم متمرکز شده است. اما از آنجا که تعریف یکسانی از تروریسم وجود ندارد و شکاف بالایی بین عملکرد یک طرف با انتظارات طرف دیگر مشاهده می‌شود، لذا جایی برای این خوش‌بینی باقی نمی‌ماند که اتفاق جدیدی رخ ندهد و شرایط، در صورت عدم تغییر در نقاط مرزی، به سمت افزایش تدریجی تنش در مناطق پیرامونی تحول پیدا نکند.
جمهوری اسلامی در حوزه همکاری اقتصادی، اشتیاق بیشتری از پاکستان دارد، ولی تمهیدات قبلی به دلیل تحریم‌های شدید ایران و روابط پاکستان با غرب اجازه راه‌اندازی خط لوله گازی ایران و پاکستان را نداده است. همچنین پاکستان نسبت به گسترش مشارکت اقتصادی ایران و هند در بندر چابهار حساسیت داشته و برخورد منفی دارد. رئیسی پیشنهاد تقویت ارتباط بین دو بندر گوادر و چابهار را برای ایجاد انگیزه و کاهش حساسیت آنها طرح کرده است که عملی شدن آن نیز با وضعیت اقتصادی ایران و تحریم‌های گسترده، در هاله‌ای از ابهام است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
جمهوری اسلامی در چارچوب قرارداد جامع ۲۵ ساله و دور زدن تحریم‌ها و ایجاد کریدور تجاری بین پاکستان و ترکیه نگاه ویژه‌ای به گسترش روابط تجاری با پاکستان دارد، اما انگیزه‌ها بین دو طرف یکسان نیست. افزایش سطح مبادلات تجاری به ده میلیارد دلار در سال، یک هدفگذاری بلندپروازانه است. رقم مبادلات در سال گذشته، با رشد نزدیک به چهل درصد، به دو میلیارد دلار رسیده بود که بعید است بتواند در کوتاه مدت تغییر معناداری پیدا کند.
جمهوری اسلامی برای ائتلاف‌سازی امیدوار است که بتواند مواضع نزدیکی با پاکستان در نهادهای منطقه‌ای و جهانی چون همکاری‌های دو کشور در مجامع چندجانبه، از جمله سازمان ملل متحد، سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، سازمان همکاری شانگهای (SCO)، سازمان همکاری اسلامی (OIC)، سازمان D-8، گفت‌وگوی همکاری آسیا (ACD)، ابتکارات کنفرانس روسای پارلمان‌های شش کشور منطقه، ابتکارات نشست دبیران شورای امنیت کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای و ابتکارات نشست وزرای خارجه کشورهای همسایه افغانستان اتخاذ کند، که آن هم با توجه به وجود مانع تحریم‌ها با چالش‌های زیادی مواجه است؛ همان موانعی که اجازه سرمایه‌گذاری بالای چین را نداده است، در مورد پاکستان در سطح کمتری صدق می‌کند.
بیشتر بخوانید: شش نکته در خصوص عملیات تلافی‌جویانه پاکستان
جمهوری اسلامی تنها می‌تواند در حوزه مقابله با اسلام‌هراسی و مهار رویکرد تهاجمی اسرائیل در منطقه با پاکستان همگرایی داشته باشد. در این مورد هم در نهایت پاکستان رابطه‌اش را بر اساس مناسبات با عربستان سعودی تنظیم و متوازن می‌کند. قبل از سفر رئیسی، دولت پاکستان خواستار خویشتن‌داری از طرف هر دو حکومت ایران و اسرائیل شده بود. اما بعد از سفر رئیسی، پاکستان مواضعی شبیه جمهوری اسلامی علیه اسرائیل اتخاذ کرد. در این خصوص هم باز تفاوت مواضع پاکستان، قبل و بعد از سفر، چندان مجالی برای تحقق انتظارات حکومت ایران ایجاد نمی‌کند.
بنابراین سفر رئیسی جدا از اینکه جنبه تبلیغاتی آن پر رنگ بود، چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای نه برای ارتقاء چشمگیر مناسبات تجاری ایجاد کرد و نه فضایی برای تنش‌زدایی و حل اختلافات در حوزه امنیتی خلق کرد. به نظر می‌رسد خللی که در روابط عادی دو کشور ایجاد شده، فعلا تا اطلاع ثانوی برقرار بوده و هر آینه باید انتظار داشت که تنش‌های مرزی پیش بیاید.
* مطالب منتشر شده در صفحه "دیدگاه" الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.