پنجاه سال کمربند ایمنی، ناجی شماره‌ی یک در سوانح رانندگی

هنگامی که در سال ۱۹۷۶ در آلمان استفاده از کمربندهای ایمنی برای سرنشینان ردیف جلو در خودروها اجباری شد، بحث‌های شدیدی درباره فوائد و اهمیت آن در گرفت.

در این دوران اما در نقش کلیدی این اختراع مهم در حفظ جان سرنشینان خودروها تردیدی نیست و اجباری بودن استفاده از کمربندهای ایمنی در تمامی کشورهای عضو اروپا شاهدی است بر این مدعا. البته سال‌های زیادی طول کشید تا بستن کمربند ایمنی برای رانندگان و دیگر سرنشینان خودروها به امری عادی بدل شود.

آغاز راهی دشوار

طراحی و ساخت کمربندهای ایمنی در صنعت خودروسازی سابقه‌ای طولانی دارد. در دهه‌ی چهل میلادی حتی شماری از شرکت‌های آمریکایی کمربندهای ایمنی دو نقطه‌ای (مانند کمربند ایمنی در هواپیماهای مسافربری) در برخی از مدل‌های خود مانند Nash Ambassador و Rambler بطور سری کارگذاری کرده بودند.

شرکت فورد در سال ۱۹۵۵ کمپینی برای تبلیغ و ترویج کمربندهای ایمنی به راه انداخت، اما این تلاش‌ها با توجه به واکنش سرد و منفی خریداران خودرو فروکش کرد، بطوری‌که شمار کارخانه‌های تولید‌کننده‌ی این نوع کمربندها در آمریکا تا سال ۱۹۵۸ از ۱۲۵ کارخانه به تنها هشت کارخانه کاهش یافت.

شرکت سوئدی ولوو از همان اواسط دهه‌ی پنجاه میلادی در پی راهکارهایی بود تا آسیب‌دیدگی‌هایی را که سرنشینان خودرو بر اثر تصادف متحمل می‌شوند، تا حد ممکن کاهش دهد.

یکی از این راه‌حل‌ها ساخت کمربندی دو نقطه‌ای بود که بر خلاف کمربندهای معمول آن دور نه از روی لگن که به صورت اریب از روی سینه‌ی سرنشین خودرو رد می‌شد. این طرح پس از آزمایش‌های اولیه کنار گذاشته شد، چون خطر مصدومیت اعضای داخلی بدن و خونریزی‌های داخلی بر اثر بستن کمربند بیشتر بود تا جراحت‌هایی که بر سرنشین بر اثر تصادف وارد می‌آید.

سه نقطه‌ی جادویی

گام تعیین کننده در عرصه طراحی و تولید کمربندهای ایمنی اما در سال ۱۹۵۸ برداشته شد و آن هم استفاده از سه نقطه‌ی اتکا به جای دو نقطه‌ی اتکا بود. مخترع این طرح نیلس بوهلین (Nils Bohlin)، مهندس سوئدی بود که تا سال ۱۹۵۸ در صنایع هواپیماسازی از جمله در زمینه‌ی طراحی و ساخت صندلی‌های ویژه خلبانان فعالیت داشت.

گونار انگلاو (Gunnar Engellau) که ریاست شرکت معروف ولوو را در آن دوران برعهده داشت و یکی از نزدیکان خود را در سانحه‌ی اتومبیل از دست داده بود، در سال ۱۹۵۸ بوهلین را به عنوان مهندس ایمنی استخدام کرد و به او این امکان را داد که ایده‌های خود را تحقق بخشد.

بوهلین به سرعت به این نتیجه رسید که قسمت بالا و پایین بدن را با دو کمربند مجزا از ایمنی لازم برخوردار سازد. او در عین حال بر آن بود که بستن کمربند ایمنی با استفاده از تنها یک دست میسر شود. این مهندس خلاق در همان سال ۱۹۵۸ طرح کمربند سه نقطه‌ای را با این ویژگی به ثبت رساند: کمربند ایمنی به شکل V از روی لگن و قفسه‌ی سینه‌ی سرنشین رد می‌شد و در قفلی که در کنار صندلی تعبیه شده بود، قرار می‌گرفت.

شرکت ولوو اگرچه این اختراع را به نام خود به ثبت رسانده بود، اما به سرعت آن را از انحصار خود خارج کرد تا همه‌ی شرکت‌های خودروسازی بتوانند از این اختراع بهره‌مند شود و در پیشبرد و تکامل آن سهیم گردند. البته ولوو در سال ۱۹۵۹، یعنی ۵۰ سال پیش به عنوان اولین شرکت خودروسازی، دو مدل از اتومبیل‌های خود را (Amazon (120) و PV 544) را به کمربندهای ایمنی سه نقطه‌ای مجهز کرد.

درخور توجه آنکه شرکت ولوو از همان آغاز کار به این نتیجه رسیده بود که صندلی‌های ردیف عقب خودرو را نیز به کمربند مجهز سازد. البته تا اواسط دهه‌ی شصت میلادی طول کشید تا این شرکت بتواند نظر مثبت رانندگان و خریداران اتومبیل را در مورد محاسن و مزایای کمربند ایمنی جلب کند.

کمربند ایمنی تسمه‎ای محرک است که نیم‌تنه‌ی بالای هر یک از سرنشینان را تحت کنترل و مهار خود قرار می‌دهد تا در صورت کاهش ناگهانی سرعت یا توقف آنی خودرو که شاید از ترمز شدید یا برخورد با جسم دیگری یا حوادث دیگر رانندگی باشد، سرنشینان از صندلی خود جدا نشده و از تا جایی که ممکن است از اصابت آنان به شیشه‌ی جلو یا سایر قسمت‌های داخل، یا پرتاب شدن آنها به خارج جلوگیری شود.

بزرگترین ناجی در سوانح رانندگی

کمربند ایمنی سه نقطه‌ای در طی پنجاه سال گذشته ناجی شماره‌ی یک جان سرنشینان در سوانح رانندگی بوده است. اینکه این اختراع ساده و در عین حال سرنوشت‌ساز تا کنون جان چه شمار از انسان‌ها را نجات داده، با توجه به نبود آمار و ارقام دقیق، مشخص نیست، اما کارشناسان این رقم را بیش از یک میلیون نفر برآورد می‌کنند.

به گفته‌ی کارشناسان ۷۵ درصد از کسانی که در پی سانحه‌ی راننندگی از اتومبیل به بیرون پرت می‌شوند، جان خود را از دست می‌دهند. بستن کمربند ایمنی نه تنها از بروز چنین رویدادی جلوگیری می‌کند، بلکه خطر جراحت‌ها و آسیب‌دیدگی‌های بسیار سنگین و مرگبار به میزان ۵۰ درصد کاهش می‌دهد.

در کشورهای اروپایی بستن کمربند ایمنی سبب کاهش شمار کشته‌شدگان سوانح رانندگی به میزان ۴۰ درصد شده است. در سال ۲۰۰۵ میلادی نزدیک به ۱۲ هزار سرنشین خودرو به خاطر بستن کمربند ایمنی از سوانح رانندگی جان سالم به در بردند.

میزان استفاده از کمربند ایمنی در کشورهای جهان کاملا متفاوت است، برای نمونه در جزیره ساخالین که به روسیه تعلق دارد، تنها ۸ / ۳ درصد از سرنشینان خودرو کمربند ایمنی می‌بندند. بالاترین میزان بکارگیری کمربند ایمنی را می‌توان در کشورهای صنعتی و مدرن جهان مشاهده کرد: بین ۹۰ تا ۹۹ درصد سرنشینان ردیف جلو در خودروها و بین ۸۰ تا ۸۹ درصد سرنشینان ردیف عقب در این کشورها از کمربند ایمنی استفاده می‌کنند.

فرهنگ‌سازی، هشداردهی و ترس از جریمه شدن

اگرچه در کشورهای صنعتی جهان، به کارگیری کمربند ایمنی دیگر معمول شده، اما تا جا افتادن این امر ساده، تلاش‌ها و اقدامات پیگیر و حتی نه چندان مردم‌پسند لازم بوده است، مانند وضع جریمه‌ای نقدی برای کسانی که از بستن کمربند ایمنی خودداری می‌کنند.

در برخی از کشورها از جمله ایران شاید این ترس از جریمه شدن بوده که متخلفان "ضدکمربند" را به استفاده از این وسیله‌ی نجات دهنده واداشته تا باور به اهمیت و نقش این وسیله در نجات جان سرنشینان. طبق آیین‌نامه‌ای که در سال ۱۳۸۴ شمسی به تصویب رسید، بستن کمربندهای ایمنی برای سرنشینان ردیف جلو در ایران اجباری شده است.

مسئولان حال در تلاش برداشتن گامی بعدی هستند؛ علیرضا اسماعیلی، رییس پلیس راه کشور در گفت‌وگویی با خبرگزاری مهر خواستار اجباری شدن کمربند ایمنی برای صندلی عقب خوردو شود. به گفته‌ی وی سرنشنیان صندلی عقب خودرو ۳۰ درصد از قربانیان تصادف‌های جاده‌ای را تشکیل می‌دهند.

درخور توجه آنکه که خبرگزاری ایرنا در روز ۱۷ مهرماه امسال با اشاره به تازه‌ترین آمار سازمان‌های بین‌المللی گزارش داده که نرخ سوانح جاده‌ای در ایران بیست برابر میانگین جهانی است. طبق این گزارش سوانح رانندگی در ایران سالانه به مرگ حدود ۲۸ هزار نفر و معلول شدن ۳۰۰ هزار می‌انجامد. از این رو استفاده‌ی روزافزون از کمربندهای ایمنی می‌تواند تاثیری بزرگ در کاهش شمار قربانیان داشته باشد.

آمار و تجربه‌های دیگر کشورها در این زمنیه به خوبی نشاندهنده‌ی این امر است؛ برای نمونه دولت کاستاریکا از اواسط سال ۲۰۰۳ تا اواسط سال ۲۰۰۴ اقدامات و کمپین‌هایی تبلیغاتی در راه فرهنگ‌سازی به اجرا گذاشت و با اعمال کنترل و نظارت بیشتر در جاده‌ها موفق شد میزان استفاده از کمربندهای ایمنی را در عرض یک سال از ۲۴ درصد به ۸۲ درصد برساند.

در کره‌ی جنوبی نیز وضع جریمه‌های نقدی، تشدید کنترل‌های خیابانی و در عین حال اجرای برنامه‌های تبلیغاتی سبب شد که میزان اااستفاده از کمربند‌های ایمنی حتی از ۲۳ درصد به ۹۸ درصد افزایش یابد.

شهرام احدی

تحریریه: رضا نیکجو